Zły stan zdrowia psychicznego pracowników to jedno z najważniejszych wyzwań stojących dziś przed organizacjami. Nie da się pominąć wpływu kondycji psychicznej nie tylko na atmosferę pracy, ale też na wydajność i przez to wyniki biznesowe danej organizacji. Wspieranie dobrostanu pracowników przekłada się na zmniejszenie kosztów absencji i prezenteizmu, na koszty związane z rotacją pracowników i onboardingiem nowych osób. Może też przekładać się na wysokość składki ubezpieczeniowej, o czym wspominaliśmy podczas panelu eksperckiego w temacie BHP. Dodatkowo wprowadzenie działań wellbeingowych poprawia wizerunek firmy, czyniąc bardziej atrakcyjnym pracodawcą, bardziej wiarygodnym partnerem w ramach łańcucha wartości(dostaw) dla partnerów biznesowych i inwestorów.

Zdrowie psychiczne

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na zdrowie psychiczne składa się dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczne relacje człowieka, a także zdolność do rozwoju i samorealizacji. Zdrowie psychiczne nie oznacza jedynie braku choroby. To również utrzymanie dobrej kondycji psychicznej na co dzień, poczucie własnej wartości i celowości swoich działań, zdolność do rozwoju i realizacji celów, podejmowanie decyzji i branie za nie odpowiedzialności, angażowanie się w działania społeczne takie jak związek, rodzina czy praca.

Zdrowie psychiczne jest ważnym elementem ogólnego zdrowia i powinno być traktowane na równi ze zdrowiem fizycznym. Według raportu WHO “World mental health report: Transforming mental health for all, 2022” depresja ma być najczęściej diagnozowaną chorobą na świecie do 2030 roku. Z raportu Światowego Forum Ekonomicznego (WEF) i Harvard School of Public Health wynika, że do roku 2030 koszty chorób psychicznych i wynikających z konsekwencji wzrosną na świecie do 6 bilionów dolarów z 2,5 biliona dolarów w 2010 roku. To sprawiłoby, że koszty wynikające ze złego stanu zdrowia psychicznego byłyby większe niż koszty związane z chorobami nowotworowymi, cukrzycą i chorobami układu oddechowego razem wzięte.

Dane Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) podane w raporcie “Absencja chorobowa – raport, 2023” pokazują, że w 2023 roku w Polsce wystawiono ponad 1,4 mln zwolnień lekarskich z powodu obniżonej kondycji psychicznej, co przekłada się na łącznie 26 mln dni nieobecności w pracy. To wzrost o 8,6% w porównaniu z rokiem 2022. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania stanowiły 11% ogólnej absencji chorobowej w Polsce w 2023 roku. Oznacza to, że częściej niż co dziesiąty dzień zwolnienia lekarskiego był spowodowany słabą kondycją psychiczną i dane te rosną z każdym rokiem.

Skutki i koszty słabej kondycji psychicznej w pracy

Złe samopoczucie i niski dobrostan pracowników wpływają na codzienne funkcjonowanie i wydajność w pracy. Według badania Champion Health “The Workplace Health Report, 2023”:
• ponad 80% pracowników w firmach biorących udział w badaniu odczuwa zmęczenie w pracy,
• 71% pracowników miewa trudności ze zrelaksowaniem się i odczuwa ciągły niepokój,
• ponad 60% ma problem ze snem.

Jednocześnie niemal połowa pracowników ma problem z koncentracją, a prawie co dziesiąty ma trudność z podejmowaniem decyzji. Z podsumowania raportu wynika, że zły stan zdrowia psychicznego negatywnie wpływa na produktywność nawet jednego na pięciu pracowników.

Według specjalnego raportu Financial Times “Health at Work” przeprowadzonego w Wielkiej Brytanii w 2023 r. koszty nieobecności pracownika z powodu obniżonej kondycji psychicznej odpowiadały średnio 50 dniom nieobecności na jednego pracownika. Z kolei Instytutu Gallupa w opublikowanym w sierpniu 2023 raporcie “Help employees improve well-being and performance” podaje takie dane dotyczące kosztów poniesionych przez firmy, związanych ze słabą kondycją osób pracujących w badanych firmach:

• 75% kosztów leczenia wynika ze schorzeń, którym można było zapobiec,
• 20 milionów dolarów dodatkowej utraconej szansy na każde 10 000 pracowników z powodu problemów zdrowotnych,
• 322 miliardy dolarów kosztów utraconych obrotów i produktywności na całym świecie z powodu wypalenia zawodowego,
• średnio od 15% do 20% całkowitego wynagrodzenia w ramach kosztów dobrowolnej rotacji ze względu na wypalenie zawodowe.

Eksperci Helping Hand wielokrotnie podczas webinarów i warsztatów podkreślają, że słaba kondycja psychiczna wpływa negatywnie na życie każdej osoby. Zwracają też uwagę, że nie da się oddzielić strefy prywatnej od zawodowej - zmniejszenie satysfakcji z pracy, trudność w radzeniu sobie ze stresem, lęk o bliskich, choroby w rodzinie, a także brak równowagi między pracą a życiem osobistym odbijają się zarówno na efektywności zawodowej każdej osoby, jak i na jej dobrostanie osobistym i rodzinnym.

Warto pamiętać, że w środowisku pracy istnieje wiele czynników, które negatywnie wpływają na zdrowie psychiczne i codzienny dobrostan: np. duża ilość zadań i presja czasu, chroniczny stres, nierozwiązane konflikty, brak możliwości rozwoju i awansu. WHO zaznacza, że czynniki występujące w pracy, mające negatywny wpływ na zdrowie psychiczne, mogą zależeć zarówno od braku odpowiednich kwalifikacji do pełnienia danych zadań i obowiązków, jak i z nadmiernego obciążenia pracą, niedoboru personelu, nieelastycznych godziny pracy, braku lub słabej kontroli nad projektem, a także niebezpiecznych warunków pracy.

Istotne znaczenie dla poczucia psychicznego bezpieczeństwa i stabilizacji ma też kultura organizacyjna i styl zarządzania firmą, który może umożliwiać negatywne zachowania (nadmierna kontrola, mikroagresje, zachowania niepożądane, które prowadzą do mobbingu czy dyskryminacji), ograniczając osobom pracującym wsparcie ze strony managerów i współpracowników. Tego typu sytuacje powodują silne uczucie wykluczenia, lęk, brak pewności przydatności zawodowej, frustracje i złość (np. z powodu niejasno zdefiniowanej roli zawodowej czy obowiązków, nadmiaru zadań, braku możliwości rozwoju i awansu, niepewności zatrudnienia, niskiego i nieadekwatnego do pełnionej roli wynagrodzenia), co najczęściej prowadzi do chorób somatycznych (trudności z oddychaniem, migreny, problemy ze stawami, kręgosłupem, wrzody żołądka, choroby serca).

Zadaniem odpowiedzialnych organizacji jest minimalizowanie ilości i częstości występowania wspomnianych czynników negatywnych, oraz wspieranie osób pracujących w budowaniu bezpiecznej i inkluzywnej kultury pracy – np. poprzez wprowadzenie programów wellbeingowych, dobrze zdefiniowanych, skutecznych procedur włączających i zapobiegających zachowaniom negatywnym w miejscu pracy, stworzenie przejrzystej siatki płac i rozwoju w firmie.

Korzyści z budowania odporności psychicznej i dbania o wellbeing pracowników

Dobrostan pracowników jest kluczowym czynnikiem wpływającym na efektywność, kreatywność i atmosferę pracy, co w bezpośredni sposób przekłada się na wyniki firmy oraz jej wizerunek społeczny – włączając w to opinię pracowników, udziałowców, inwestorów. Poważne podejście do zdrowia psychicznego w miejscu pracy, otwarte mówienie o problemach i wprowadzanie skutecznych programów profilaktycznych w zakresie zdrowia psychicznego zwiększa bezpieczeństwo psychologiczne i efektywność w organizacji.

Z raportu CBRE Poland “Czy wellbeing się opłaca? 2023” wynika, że wdrożenie programów wellbeingowych poprawia poczucie dobrostanu i zdrowie psychiczne pracowników. W badanych firmach odnotowano wzrost produktywności z 10% na 30% i zwiększenie zaangażowania z 65% do 75% (raport porównuje wyniki z 2022 do 2023). U osób cieszących się dobrym samopoczuciem zaobserwowano:
• większą odporność psychiczną i umiejętność wykorzystania zasobów do radzenia sobie w trudnych sytuacjach,
• większą sprawność fizyczną,
• większą energię, co wiąże się z lepszą koncentracją i kreatywnością,
• wyższą odporność na demotywację w przypadku trudnych sytuacji,
• lepsze umiejętności pracy zespołowej, nawet podczas pracy zdalnej,
• większą satysfakcję z pracy i wyższą wydajność,
• lepsze zrozumienie znaczenia równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.

Jak skutecznie dbać o dobrostan oraz zdrowie psychiczne członków organizacji i nie wpaść przy tym w pułapkę wellbeing washingu?

Zdarza się, że wprowadzone wewnętrznie rozwiązania wellbeingowe nie przynoszą spodziewanych rezultatów. Nie zawsze osoby pracujące ufają wprowadzonym rozwiązaniom i mogą obawiać się podzielenia otwarcie swoimi wątpliwościami lub trudnościami, dlatego czasem zewnętrzne rozwiązania mogą przynieść więcej korzyści - np. współpraca z trenerem lub psychologiem, który nie jest zatrudniony w firmie może powodować większą otwartość podczas sesji warsztatowych lub konsultacji psychologicznej. Czasem może też dochodzić do zjawiska tzw. wellbeing washing’u, kiedy firma wprowadza różne rozwiązania wspierające zdrowie psychiczne i samorozwój pracowników, ale w rzeczywistości są to działania powierzchowne, służące np. raportowaniu w ramach ESG lub poprawienia wizerunku danej firmy jako odpowiedzialnej społecznie, a w rzeczywistości kultura pracy nadal nie jest psychicznie bezpieczna, brak nastawienia na rozwój i włączanie. Powierzchowne działania nie tylko nie przełożą się na realną poprawę efektywności czy obniżenia kosztów rotacji, ale też w długim okresie mogą zaszkodzić wizerunkowi firmy. Z badania przeprowadzonego przez Claro Wellbeing (“Wellbeing Washing Report, 2023”) wynika, że nawet jedna na trzy firmy może stosować wellbeing-washing: 71% przebadanych organizacji podejmuje działania zwiększające świadomość w kwestii zdrowia psychicznego, lecz tylko jedna trzecia takich inicjatyw została uznana za rzeczywiście skuteczną.

Skuteczny wellbeing to proces mocno osadzony w kulturze organizacji i oparty na indywidualnym wsparciu. Pracodawcy, którzy wprowadzają programy wellbeingowe i skutecznie promują zdrowy styl życia pracowników, przyczyniają się do zwiększenia zaangażowania, zmniejszenia poziomu absencji chorobowej, poprawy poczucia satysfakcji z pracy, zmniejszenia kosztów rotacji, oraz wzmocnienia pozytywnego wizerunku pracodawcy na rynku, co jest istotne w przyciąganiu i zatrzymywaniu talentów oraz postrzeganiu firmy jako partnera o wspólnych wartościach (ESG).

Rola osoby liderskiej

Zaangażowanie kadry zarządzającej i działów HR jest niezbędne do wdrożenia skutecznej włączającej kultury pracy, i utrzymania psychologicznie bezpiecznej atmosfery. Świadomy i odpowiedzialny manager, dzięki stale rozwijanym umiejętnościom miękkim i inteligencji emocjonalnej, jest lepiej przygotowany do bycia liderem. Aktywne słuchanie, efektywna komunikacja np. oparta o metodę NVC (porozumienie bez przemocy), czy umiejętność rozpoznania wczesnych sygnałów wypalenia zawodowego i pogarszającej się kondycji psychicznej jego zespołu, to przykład niezbędnych kompetencji efektywnego lidera we współczesnym świecie. Dbanie o własną odporność psychiczną i wspieranie dobrostanu współpracowników ułatwia stworzenie bezpiecznej, pełnej otwartości i zaufania atmosfery pracy, co przekłada się na sprawniejsze i bardziej kreatywne prowadzenie projektów.

Pamiętać przy tym należy, że odpowiedzialny manager nie jest psychologiem ani psychoterapeutą, nie tylko nie musi, ale i nie powinien próbować wchodzić w taką rolę. Wystarczy umiejętność zauważenia wczesnych sygnałów wskazujących na gorszą kondycję psychiczną pracownika i wiedza, jak przeprowadzić rozmowę z pracownikiem, jak wskazać mu możliwe drogi wsparcia dostępne w organizacji. Badania wykazują, że dzięki zaangażowaniu liderów w promocję psychoedukacji i działań profilaktycznych z tego zakresu pozwala budować silne zespoły, które umieją wykorzystać potencjał poszczególnych jego członków do realizacji wyznaczonego celu.

Czy osoby pracujące są gotowe, by współpracować, by otworzyć się przed swoim przełożonym? Wyniki badania “People at Work 2023: A Global Workforce View” przeprowadzonego przez ADP Research Institute potwierdzają, że ponad 60% ankietowanych pracowników jest otwartych na dyskusję na temat swojego zdrowia psychicznego z menedżerami i działem HR.

Materiał przygotowany przez zespół Helping Hand

Źródła: WHO, World mental health report: Transforming mental health for all, 2022 ZUS, Absencja chorobowa – raport, 2023 Champion Health, The Workplace Health Report, 2023 FT Special Report Health at Work, 2024 Help employees improve well-being and performance – Gallup, August 2023 CBRE Poland, Czy wellbeing się opłaca? 2023 ADP Research Institute, People at Work 2023: A Global Workforce View, 2023 Claro Wellbeing , Wellbeing Washing Report, 2023