Powszechne Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) właśnie zadebiutowały w Polskim systemie emerytalnym. Najwięksi pracodawcy, zatrudniający minimum 250 pracowników uruchomili PPK w II połowie 2019 roku. Mniejsze firmy, w 2020 będą to zatrudniający nie mniej niż 20 pracowników właśnie stają przed tym wyzwaniem.

Pod koniec 2019 Mercer przeprowadził badanie zaadresowane do firm, które wdrożyły PPK (głównie pracodawcy zatrudniający powyżej 250 pracowników). Zależało nam, aby ocenie poddany został zakończony proces, a opinie pracodawców, w tym także oszacowana liczba złożonych rezygnacji z udziału w PPK były odpowiednio wiarygodne. W badaniu wzięły udział 162 firmy, z których 132 uruchomiło PPK. Uczestnicy badania zostali poproszeni o odpowiedź na 16 pytań. Dodatkowo, do większości z nich dołączono prośbę o uzupełniający komentarz. Nasze pytania dotyczyły m.in. głównych problemów związanych z uruchamianiem PPK, przejrzystość przepisów prawa, wsparcia ze strony państwa, a także poziomu partycypacji w PPK. Przypomnijmy, w PPK każdy pracodawca zobowiązany jest podpisać dwie umowy składające się na PPK: umowę o zarządzanie PPK (jej stronami są pracodawca i instytucja finansowa) oraz umowę o prowadzenie PPK (stronami są pracownik i instytucja finansowa). Wpłaty do PPK są dokonywane przez pracodawcę i pracownika – uczestnika programu. Minimalna wpłata pracownika do PPK wynosi 2% wynagrodzenia, a pracodawcy 1,5%. Dodatkowo, do oszczędzania „dokłada” się także państwo: jednorazowo, poprzez tzw. składkę powitalną w kwocie 250 zł oraz 240 zł rocznie. Środki gromadzone w PPK stanowią prywatną własność uczestników. Wybrana przez pracodawcę instytucja finansowa lokuje je w tzw. funduszach zdefiniowanej daty stosujących odmienne zasady polityki inwestycyjnej, uwzględniające różny wiek uczestników PPK. Za realizację programu bezpośrednio odpowiada Polski Fundusz Rozwoju i powołany przez niego Portal PPK, który udostępnia na swoich stronach informacje o PPK, prowadzi akcje szkoleniowe i edukacyjne, itd.

W badaniu Pierwsza grupa pytań dotyczyła głównych problemów związanych z uruchamianiem PPK. Zgodnie z oczekiwaniami wybór instytucji finansowej, partnera pracodawcy w prowadzeniu PPK okazał się jednym z największych wyzwań dla pracodawców. Większość uczestników badania - łącznie 58% wszystkich uczestników, uznało wybór instytucji finansowej za proces złożony i skomplikowany (oceny 4 i 5, w skali od 1 do 5). PPK, w odróżnieniu np. do PPE, zawierają obowiązkową wpłatę pracownika. W efekcie pracownicy mogą w przyszłości dużo dokładniej analizować osiągane stopy zwrotu. Na potencjalne ryzyko tego aspektu funkcjonowania PPK z pewnością wpłynie poziom stóp zwrotu realizowanych przez fundusze PPK (ryzyko strat, szczególnie w funduszach dedykowanych najmłodszym uczestnikom), a także możliwe (znaczne) różnice w wynikach (czego dowodem są obecnie publikowane pierwsze stopy zwrotów funduszy PPK).

Dla odmiany współpraca ze stroną społeczną (związkami zawodowymi lub reprezentacją pracowników) okazała się tym elementem procesu tworzenia PPK, z którym większość pracodawców nie miała większych problemów. 42% badanych uznało ten obszar uruchamiania PPK za relatywnie prosty (oceny 1 i 2). Jedynie dla 13% współpraca ze stroną społeczną okazała się procesem złożonym i skomplikowanym (oceny 4 i 5).

Nie było dla nas natomiast zaskoczeniem, że stosunkowo duża grupa pracodawców uznała za trudne uzgodnienie warunków umów z instytucją finansową. Stwierdziło tak 45% badanych, wskazując, że uzgadnianie treści umów składających się na PPK okazało się procesem złożonym, żmudnym i pracochłonnym.

Niezwykle dużo negatywnych komentarzy pojawiło się w stosunku do administrowania PPK. To pytanie okazało się jednym z najważniejszych w naszym badaniu. Zdecydowana większość uczestników badania - 73% badanych uznało obszar administracji PPK za złożony i skomplikowany. Taką ocenę potwierdziła zdecydowana większość komentarzy, które koncentrowały się głównie na wskazywaniu problemów związanych z administrowaniem PPK. Wśród najczęściej wskazywanych wskazać można następujące: złożoność wymagań oraz brak jasnych interpretacji prawa, skala operacji manualnych, w tym wymaganych prawem oświadczeń składanych „na papierze”, koszty dostosowania systemów płacowych, nieprzygotowanie dostawców rozwiązań payroll’owych oraz brak pewności, że obowiązki administracyjne są realizowane właściwie.

Przejrzystość przepisów prawa przeanalizowano z perspektywy kilku, szczegółowych elementów. W tym zakresie uczestnikom badania zadano pytania dotyczące m.in. oceny przejrzystości i wymagań prawa w odniesieniu do warunków gwarantujących bezpieczeństwo środków gromadzonych w PPK oraz warunków inwestowania środków przez instytucje finansowe. Bez wątpienia przejrzystość, a tym samym jakość ustawy o PPK to jeden z najgorzej ocenianych elementów reformy PPK. Przykładowo, regulacje dotyczące gwarancji bezpieczeństwa środków gromadzonych w PPK za przejrzyste i wystarczające uznało jedynie 22% uczestników badania, a tryb naliczania i odprowadzania wpłat do PPK za wystarczająco przejrzysty i właściwie opisany w ustawie o PPK uznało 33% badanych.

Jedynie 14% badanych uznało wsparcie ze strony organów administracji państwowej za pomocne. Inaczej oceniono natomiastwsparcie ze strony instytucji finansowych. Zdecydowana większość uczestników badania, bo aż 69% badanych uznało to wsparcie za pomocne. Jedynie 10% uczestników badania oceniło wsparcie za niewystarczające i mało pomocne.

Na koniec kwestia partycypacji w PPK. Badanie Mercer w dużym stopniu potwierdza przedstawione w połowie grudnia pierwsze oficjalne dane PFR dot. liczby uczestników PPK. Przypomnijmy – łącznie do PPK przystąpiło około 1,1 mln Polaków, co stanowi 39% wszystkich uprawnionych. W naszym badaniu najczęściej wskazywanym przedziałem partycypacji był poziom 41 do 50% (wskazało tak 24% badanych). Jednocześnie 45% badanych oszacowało poziom partycypacji w swoich firmach na mniej niż 40%, a kolejne 32% firm wskazało oczekiwany poziom partycypacji jako wyższy niż 65%. Jeszcze przed publikacją oficjalnych danych dot. PPK wielu ekspertów, posługując się nieoficjalnymi danymi otwarcie wyrażało swoje zaskoczenie niską partycypacją w PPK. Kilka instytucji finansowych, na bazie własnych danych raportowało oczekiwaną, średnią partycypację na poziomie od 25 do 35%. Już wtedy pojawiły się opinie, że o średnią dla całego rynku na poziomie 40% będzie trudno. Ostatecznie najczarniejszy scenariusz się nie zrealizował. Oficjalna partycypacja w PPK zaraz po fazie ich uruchomienia przez największych pracodawców wyniosła 39%. Należy jednak pamiętać, że wskaźnik ten uwzględnia rezygnacje z udziału w PPK złożone do końca listopada 2019 roku, czyli w momencie uruchamiania PPK. Wiadomo już, że wraz z przekazywaniem pracownikom pierwszych informacji dotyczących potrąceń zaliczek na podatek PIT i ich wpłat na PPK, część z nich decyduje się na rezygnację z PPK. Przed nami kolejne grupy firm, które będą uruchamiać PPK. Będą to mniejsi pracodawcy. Uważa się, że w ich przypadku istnieje ryzyko, że początkowa partycypacja będzie niższa niż w grupie największych pracodawców. Niedocenianie tego zjawiska wydaje się być kluczowym problemem PPK. Niska partycypacja może być szczególnie dotkliwa dla instytucji finansowych. Koszty prowadzenia PPK są wysokie, wynagrodzenie za zarządzanie ograniczone ustawowo. Tak niska partycypacja (pomimo rozbudowanej akcji komunikacyjnej) z pewnością nie zwiększy zainteresowania rynku finansowego oferowaniem PPK.

Projekt PPK to kolejna zmiana w polskim systemie emerytalnym. W odróżnieniu od kilku mniej istotnych, reforma PPK ma szanse istotnie i pozytywnie zmienić nasz system emerytalny. Wiemy już dzisiaj, że o sukces PPK nie będzie łatwo. Jeżeli zależy nam, by PPK trwale wpisały się w system emerytalny w Polsce, to warto wyciągnąć wnioski z doświadczeń największych pracodawców.

Zapraszamy do udziału w seminarium, które odbędzie się w dniu 05.02.2020, podczas którego przedstawimy główne wyniki badania i nasze wnioski. Sesja zostanie przeprowadzona w języku polskim. Dowiedz się więcej.

Krzysztof Nowak

Mercer Polska

14 stycznia 2020